Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Nedir?
İki organ veya iki doku yüzeyi arasında normalde olmayan bir bağlantının (kanalın) olmasına fistül denir. Sindirim kanalının son kısmı olan makat kanalı (anüs – anal kanal) ile makatı çevreleyen deri arasında anormal bir bağlantının (kanalın) olmasına ise anal fistül – makat fistülü veya perianal fistül denir.
Hemen her zaman daha önceki bir makat apsesi sonucunda oluşan anal fistül (makat fistülü – perianal fistül), apsenin geliştiği salgı bezi ile apsenin drene olduğu cildi birbirine bağlayan bir geçit, bir kanaldır.
Kaç Tip Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Vardır?
Anal fistüller (makat fistülleri) makatı kontrol eden kaslar ile olan ilişkilerine göre dört tip altında sınıflandırılır.
İntersfinkterik Fistüller
Makatı kontrol eden iç kas ile dış kas arasından geçerek makat içine açılır.
Transfinkterik Fistüller
Makatı kontrol eden dıştaki kasın arasından geçerek makat içine açılır.
Suprasfinkterik Fistüller
Makatı kontrol eden kasların hepsinin üzerinden geçerek makat içine açılır.
Ekstrasfinkterik Fistüller
Makat etrafındaki cilt ile kalın bağırsağın son bölümü olan rektum içine direkt açılır.
Fistüller kendiliğinden çok nadiren iyileşir ve çok uzun süre devam ettiğinde nadiren kansere yol açabilir.
Fistüllü bir hastada tedavi seçimi çok önemlidir. Yetersiz yapılan bir tedavi fistülün bir süre sonra tekrarlamasına neden olur. Ya da kontrolsüz yapılan bir müdahale sonrası hasta büyük abdestini tutamaz. Bu nedenle özellikle ilk ameliyatın doğru yapılması son derece önemlidir. Çünkü ameliyat sayısı arttıkça başarı şansı azalır.
Fistül
Makat Anatomisi – Anal Kanal Anatomisi
Anal fistül (makat fistülü – perianal fistül) hastalığının nedenlerini, tedavisini ve komplikasyonlarını anlamak için anal kanal anatomisini bilmek gerekir.
Anal kanal, mide-bağırsak kanalının (gastrointestinal kanal) en son kısmını oluşturur (makat). Anal kanalı iki adet kas tabakası çevreler. Bu kaslardan dıştaki, eksternal anal sfinkter, kişinin kontrolü altında çalışan çizgili kastır. Birey bu kası kullanarak tuvaletini erteleyebilir. İçte olan tabaka, internal anal sfinkter, düz kas liflerinden meydana gelmiş olup kişinin kontrolü altında değildir. Her iki kas tabakası da kişinin dışkısını kontrol etmesinde ve dışkısını tutmasında önemli görev alır.
Makat Yapısı
Anal kanalın 1-2 cm içerisinde bağırsağın içini örten tabaka ile deri tabakasının birleşme yeri vardır. Bu birleşme noktasına anal kanalda bulunan bezler açılır. Anal kanaldaki bezler kanalı çevreleyen iki kas tabakası arasında yerleşirler ve anal kanala bu birleşme hizasında açılırlar. Bezlerin asıl görevi anal kanalın kayganlığını sağlamak ve dışkılama işlevini kolaylaştırmaktır.
Anal Kanal Bez Yapıları
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Oluşum Nedenleri
Makat Apsesi – Anal (Perianal) Apse
Makat apsesi en sık nedenidir. Bir apse, içi boşaltıldıktan (drene olduktan) sonra, hastalığın başladığı anal salgı bezi ile drenajın sağlandığı cilt arasında bir geçit (tünel) oluşturabilir. Buna fistül denir. Eğer bu iltihabi durum devam ederse bu geçitten devamlı cerahat (püy) drene olur ve hastada akıntı şikayeti olur. Eğer ilk olarak fistülün cilt tarafındaki dış ağzı iyileşirse içerde biriken iltihap nedeni ile tekrarlayan (rekürren) apse gelişebilir.
Perianal Apse
Buna ek olarak birçok başka nedenle de makat fistülü oluşabilir. Bunlar;
- Makat kanseri – Kalın barsak kanseri
- Tüberküloz
- İltihabi barsak hastalıkları – Crohn hastalığı
- Eşlik eden diğer hastalıklar
- Yaralanma – Kaza sonucu
- Diğer hastalıklar
Apse veya Fistülün Belirtileri Nelerdir?
- Makat çevresinde ağrı ve şişkinlik
- Makatta yanma
- Makat çevresinde iltihabi akıntı ve şiddetli kaşıntı
- İç çamaşırlarda akıntı ile kirlenme, kötü koku; Fistül gelişen hastalarda sıklıkla kanlı veya sarı renkli cerahat akıntısı şikayeti olup, bu hastalarda genellikle ateş, halsizlik ve ağrı olmaz. Bu şikayetlerin ortaya çıkması ise tekrar apse gelişimine işaret eder.
- Ateş
- Makatta dolgunluk hissi
- Dışkılama sorunu ve idrar yaparken zorlanma
Makat çevresindeki rahatsızlıkların belirtileri birbirine çok benzerlik göstermektedir. Doğru tanı ve tedavi için doktorun muayenesi çok önemlidir. Bu bölgenin hassasiyeti nedeniyle sıklıkla şikayetlerini saklayan hastalar, başkalarının kullandığı ilaçlar veya doktorun bilgisi dışında eczanelerden temin edilen ilaçlar ile şikayetlerini giderme çabası içine girerler. Sık karşılaşılan bu durum gereksiz zaman kaybına ve altta yatan önemli hastalıkların geç teşhis edilmesine sebep olmaktadır. Yukarıdaki şikayetleri olan hastaların “kulaktan dolma” tedavi yöntemlerini denemeleri, “nasıl olsa geçer” düşüncesiyle rahatsızlıklarını önemsememeleri, hastalıkların ilerlemesine ve tedavisi daha zor bir aşamaya ulaşmasına neden olacaktır.
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Tanısı Nasıl Konulur?
Hastanın yakınmaları ve basit bir muayene birçok hastada tanı için yeterlidir. Parmakla yapılan makat muayenesinde anal fistül veya apse teşhisi konabilir. Bazı hastalarda muayenenin yanı sıra tedavi şeklini belirlemek için endoskopi ve bazı radyolojik tetkikler gerekebilir.
Parmakla Muayene
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Tanısı için Yapılan Tetkikler
Bazı hastalarda birden fazla fistül kanalı olabileceği gibi bazı fistüller çok karmaşık bir yol izleyebilirler. Bu nedenle fistül kanallarının tam olarak yerlerinin belirlenmesi gerekir. Ameliyatın başarısı için fistül kanallarının yerlerinin iyice tespit edilmesi gerekir ve bu amaçla bazı tetkikler yapılabilir.
Rektoskopi – Anoskopi
Makat kanalının ve kalın bağırsağın iç bölümünün bir cihaz yardımı ile içten görüntülenmesi yöntemidir.
Anal Ultrasonografi
Makat bölgesi hastalıklarının tanı ve tedavisinde kullanılan bu yöntem anal fistül hastalığında yararlı bilgiler verebilir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR – MRG)
Anal fistül kanallarının yerleşimi ve seyri hakkında bilgi verir.
MR
Fistülografi
Fistül dış ağızdan verilen renkli ilaç uygulaması ile yapılır. Günümüzde daha yeni teknolojiler olduğu için pek kullanılmamaktadır.
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Hastalığının Kanserle İlişkisi Var mı?
Nadiren fistül hastalığı sonucu kanser gelişebilir. Çok uzun yıllar (yaklaşık 8-10 yıldan fazla) devam eden fistül hastalığı sonucu makat bölgesinde oluşan tahribat sonucu kanser gelişebilir.
Bundan dolayı oluşan şikayetlerin önce bir doktor tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Anal Fistül (makat fistülü) tanısı alan hastada bu durumu çok geciktirmeden ameliyat olması gerekir. Başkalarının kullandığı ilaçlar veya doktor kontrolünde olmadan, eczanelerden gelişi güzel temin edilen ilaçlar zaman kaybına neden olabilir.
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Tedavisi
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Nasıl Tedavi Edilir?
Fistül tedavisindeki ana amaç;
- İltihabı ve fistül kanalını ortadan kaldırmak,
- Tekrarlamasını (nüks etmesini) önlemek,
- Ameliyat sonrası kişinin dışkı kontrolünün bozulmamasını sağlamak,
- Mümkün olan en kısa sürede iyileşmeyi sağlamaktır.
Hastalığın tekrarlamasını önlemek ve bunları yaparken de anal fistülü (makat fistülü – perianal fistül) tedavi etmek için genellikle bir ameliyat (cerrahi girişim) gerekir.
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) İçin Yapılan Ameliyat Çeşitleri
Fistülotomi
Bu genellikle tünelin üzerindeki cilt kısmını açmayı ve böylece fistül dış ve iç ağzını birleştiren anal sfinkterin (makat bölgesini kontrol eden kaslar) küçük bir parçasını kesmeyi ve geçiti daha sonra kontrollü olarak iyileşecek bir yaraya dönüştürmeyi kapsar. Çoğu fistül cerrahisi basit şartlarda gerçekleştirilebilir.
Bu işlem sırasında dışkı kontrolünü sağlayan kasların bir bölümü de kesilmiş olur. Bazı kişilerde özellikle yaşlı hastalarda, kadınlarda ufak bir kas kısmının kesilmesi ile bile belirgin dışkı kaçırma sorunu oluşabilmektedir. Bu nedenle bu kasların kesilmesi kararı titizlikle verilmelidir. Hastanın önceki dışkı kontrol durumu iyi değerlendirilmelidir.
Fistülotomi: Fistül Kanalının Üzerinin Açılması
Seton
Seton fistül kanalından geçirilen bir iptir. Bu ip ipek, naylon, lastik vb değişik ürünlerden olabilir. Gevşek ve kesici seton uygulaması olmak üzere iki tip seton uygulanabilir.
Gevşek seton, devamlı olarak iltihabın boşalmasını sağladığı için basit ve güvenilir bir yöntemdir. Dışkı kontrolüne zarar vermediği için sıklıkla gevşek seton tekniği tercih edilir.
Kesici seton uygulaması ise, dışkı kontrolünü sağlayan kasların kademeli olarak kesilmesi ve fistülün açılması prensibine dayanır. Kullanılan ipliğin devamlı gerilmesi ve böylece kesme işlemi yapması nedeni ile ağrılı bir uygulamadır.
Kaydırma Teknikleri – Flep Kaydırma
Fistülün bu bölgeye yakın kalın bağırsak içini örten tabaka (mukoza) veya makatın ağzındaki deriyi kaydırma yöntemi ile kapatılması işlemidir.
Doku Yapıştırıcıları
Yöntem fistülün içinin doku yapıştırıcılarından oluşan bir tıkaç ile kapatılması prensibine dayanır.
Doku Tıkaçları
Fistül kanalı özel bir doku ile doldurularak tıkanır. Günümüzde insan dokularına en uyum gösteren bu dokular domuzlardan elde edilen biyolojik materyallerdir.
Laser Tedavisi
Fistül kanalının kapanmasını hızlandırmak için kanal boyunca uygulanan laser yöntemi yararlı olabilir.
Diğer yöntemler
Polimetilmetakrilat tanecikleri ve kimyasal seton (ksharasutra) makat fistüllerinin tedavisi için çok yaygın kabul görmeyen diğer yöntemlerdir.
Mukoza Kaydırma Yöntemi
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) Ameliyatından Sonraki Gelişmeler
Anal fistül (makat fistülü – perianal fistül) ameliyatından sonra hastada rahatsızlık, ilk hafta hafif veya ılımlı olabilir ve ağrı kesicilerle giderilebilir. İş veya okuldan kaybedilen zaman süresi azdır. Hareketleri kısıtlamak pek gerekmez. Yara bölgesini günde 3-4 defa ılık su ile ıslatmak ve yumuşatıcılar önerilebilir. Drenajın çamaşırı kirletmesini önlemek için gazlı bez veya miniped kullanmak gerekebilir. Bağırsak hareketleri, iyileşmeyi olumsuz etkilemez fakat kabızlık önlenmelidir.
Anal Fistül (Makat Fistülü – Perianal Fistül) ve Anal Apse (Makat Apsesi) Tekrarlar mı?
Eğer uygun şekilde tedavi edilirse problem genellikle geri dönmez. Fakat tüm tedavi olanaklarına karşın %10 kadar hastada anal fistül ve anal apse hastalıkları tekrarlayabilir.
Bazı hastalarda anal fistülün ve apsenin tipine bağlı olarak tedavi uzun sürebilir.