Akut Pankreatit Pankreas İltihabı
Ani gelişen ve karnın üst kısımlarında şiddetli ağrıya neden olan, amilaz ve lipaz gibi enzimlerin kandaki düzeylerinin yükselmesiyle bilinen, iltihabi (inflamatuar) bir pankreas hastalığıdır. Hastalığın büyük çoğunluğu safra taşlarına veya alkol kullanımına bağlı olarak değişir. Pankreas midenin arkasında yerleşmiş, yaklaşık 70 gram ağırlığında, 15 cm uzunluğunda ve 2-3 cm genişliğinde bir organdır. Sindirim için gerekli enzimleri ve insülin gibi kan şekeri kontrolünü sağlayan önemli hormonları üretir.
Sindirim için ürettiği enzimleri, pankreas kanalı yoluyla midenin biraz ilerisine, oniki parmak barsağına boşaltır. Karaciğere de hastalığa benzer şekilde sindirim için gerekli bir madde olan safrayı üretir ve safra kanalı yoluyla oniki parmak barsağının aynı noktasına boşaltır. Safra kanalına ve pankreasın kanalına resimde görüldüğü gibi barsağa açılmadan hemen önce birleşirler ve ortak bir kanalla barsağa açılırlar. Karaciğerde üretilen safra, açlık sırasında, safra kesesinde depolanır, yemek sonrasında yağ sindirimi için bağırsağa pompalanır. Safra kesesinde oluşan taşlar bu sırada kanala düşebilir. Bu taşlar küçük ise, birleşim yerine kadar ulaşıp tıkanıklığa ve arkasından neden olabilir. Hastalığın en sık sebebi de safra taşlarının kanala düşmesidir. Küçük taşların hasta yapma riskinin daha yüksek olduğu bilinir.
Alkol kullanımı hastalığın nedenleri arasında sıklık ve önem açısından ikinci sırada gelir. Geçmişte asıl olarak alkol kullanımın kronik hastalığa neden olduğu kabul edilirdi. Günümüzde alkolün hem akut, hem de kronik hastalığa neden olabileceğini gösteren önemli veriler mevcuttur. Alkole bağlı pankreatit mekanizması tam olarak ortaya konamamıştır. Pankreasın ürettiği enzim yoğunluğunun artırmasına bağlı olabileceği düşünülmektedir. Vücudun kabul ettiğinden fazla alkol kullananların sadece birkaç kısmında olması nedeniyle genetik gibi bazı başka faktörlerin de etkili olması mümkündür.
Akut pankreatit vakalarının %70’inden safra taşı ve alkol sorumludur. Sigara kullanımı, hipertrigliseridemi, hiperkalsemi, travma, bazı enfeksiyonlar, bazı ilaçlar ve bazı tıbbi müdaheleler de bu hastalığa sebep olabilir.
Akut Pankreatit Tanısı
Hastalık aniden başlayan çok şiddetli bir ağrıya neden olur. Ağrı karın üst-orta kısmındadır. Bazı hastalarda karnın sağ üst kadranında daha seyrek olarak ta sol üst tarafta olabilir. Birçok hastada ağrı sırta yayılabilir. Ağrı saatlerce bazen birkaç gün sürebilir. Çoğunlukla bulantı ve kusma da olur. Bu şekilde bir durum yaşayan hastaların hemen acil servislere başvurması gereklidir.
Hastalığın kesin teşhisi acil serviste bakılması gereken amilaz ve lipaz testleri ile konulur. Hafif artışlar anlamlı değildir. Teşhis için 3 kat veya daha fazla artış gerekmektedir. Amilaz kadan daha hızlı kaybolur ve geç kalınması halinde tanısal değerini kaybeder. Lipaz daha uzun süre yüksek kalır. Acil servislerdeki yoğunluk nedeniyle ve tetkikin o acilde mevcut olmaması nedeniyle bakılmaması durumunda tanı şüpheli kalabilir. Diğer kan testlerinden ALT ve AST testlerinin belirgin yüksekliği hastalığın safra taşından kaynaklandığını düşündürür. Hastalarda ayrıca tamamen kan sayımı, kan şekeri, kalsiyum, BUN, trigilserit, CRP gibi testlere de bakılmalıdır.
Bir sonraki aşamada tanı için en yararlı test ultrasonografi olacaktır. Ultrasonografi safra taşlarını oldukça yüksek bir tanısal doğrulukla gösterebilir. Ayrıca bazı hastalarda safra yolu tıkanıklıkları, safra yolu taşları, sıvı birikimleri gibi önemli bulgular da ultrasonografi yoluyla öğrenilebilir.
Hastalığın Seyri
Akut Pankreatit hastaların yaklaşık %80’inde hafif seyirlidir. Tedavisinde bir kaç gün yemek kesilir ve bunun yerine serum verilir. Yemek sindirim için enzim ve diğer maddeleri üretmeye zorlayarak iltihabı artırır. Özellikle yağlı ve protein içeriği yüksek besinler pankreası daha çok uyarır. Yemek bu nedenle kesilir. Ağrı tamamen geçtikten sonra hafif, yumuşak, sıvı besinler başlanabilir. Beslenme tedrici ve yavaş olarak artırılır. Hastaların %15-20’sinde ise şiddetli seyredebilir, oldukça riskli olabilir. Kist oluşumu, enfeksiyon, organ yetmezliği, damar tıkanması gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.
Tedavide Kullanılan Yöntemler
Hastalığın tedavisi yukarıda anlatıldığı gibi hastaneye yatırılarak ve hastanın oral alımı kesilip damar yoluyla beslenerek yapılır. Kullanılan diğer tedavi yöntemleri:
ERCP
Safra taşına bağlı gelişen hastalığın tedavisinde ERCP önemli bir yere sahiptir. Hastaların bir kısmında taş hastalığa neden olduktan sonra kendiliğinden bağırsağa düşüp gidebilir. Kanalda sıkışıyor ve tıkanıklığa veya iltihaba sebep oluyorsa ERCP işlemi yapılarak taşın çıkarılması gerekir. Ancak ERCP aynı zamanda önemli bir riskte taşır. ERCP ’nin en önemli riski, komplikasyonu da bu hastalıktır.
Cerrahi Tedavi
Safra kesesi taşına bağlı gelişen vakalarda hastanın durumu uygun olur olmaz safra kesesi alınmalıdır. Aksi takdirde tekrar akut pankreatit gelişebilir. Bunun haricinde bazı komplikasyonların tedavisinde de cerrahi müdahale gerekli olabilir.
EUS
Endoskopik ultrasonografi (EUS) akut pankreatit tanı ve tedavisinde önemli yere sahiptir. Safra yolunda kalmış taşların tanısında yüksek hassasiyete sahiptir. Hastalığa bağlı gelişmiş kist ve nekrozların tedavisinde cerrahiye kıyasla daha düşük riskle ve yüksek başarıyla kullanılmaktadır.